Cukrzyca, niegdyś choroba nieuleczalna, to stan długotrwałego podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Spowodowany jest zaburzeniem wydzielania (cukrzyca typu 1) lub zaburzeniem działania (cukrzyca typu 2) insuliny – hormonu wytwarzanego w trzustce, którego zadaniem jest rozprowadzenie glukozy po organiźmie i dostarczenie jej do wszystkich komórek ciała, aby mogła zostać przetworzona na energię. Glukoza to cukier prosty zawarty w węglowodanach – zbożach (pieczywo, kasze, ryż), warzywach – ziemniaki, buraki, marchewka (szczególnie gotowane), owocach, miodzie. Jest niezbędna do pracy mięśni i narządów wewnętrznych, wspomaga również utrzymywać ciepłotę ciała. Stanowi swoiste „paliwo dla mózgu”, który zużywa jej najwięcej ze wszystkich organów. Trzustka zdrowego człowieka wydziela insulinę w małych ilościach przez cały czas. Oprócz tego wydzielana jest ona w większych ilościach w trakcie posiłku, stabilizując poziom glukozy otrzymanej po rozłożeniu pokarmu na cukry proste. W przypadku zaburzeń działania insuliny dochodzi do rozwoju cukrzycy.

Cukrzyca typu I (insulinozależna)

Przy tym rodzaju cukrzycy część trzustki ulega uszkodzeniu,co powoduje niedostatek insuliny i brak odpowiedniej zdolności do dostarczenia glukozy komórkom ciała. Uszkodzenie to wywołane jest przez nasz własny organizm, dlatego cukrzyca typu pierwszego zaliczana jest do chorób autoimmunologicznych. W efekcie pomimo tego, że dostarczana jest odpowiednia ilość pokarmu organizm jest głodny. Zaczyna więc zużywać zapasy tłuszczu, co objawia się utratą wagi. Glukoza, nie mogąc przedostać się do komórek krąży we krwi w nadmiernej ilości. Ponieważ insulina nie jest wytwarzana, rolę oczyszczenia krwi z glukozy przejmują nerki, starając się usuwać jej nadmiar wraz z dużymi ilościami moczu, co z kolei powoduje wzmożone pragnienie. W efekcie tego z organizmu wypłukiwane są cenne składniki odżywcze. Stan taki trwający zbyt długo może prowadzić do niewydolności nerek. Z kolei długotrwały stan podwyższonego poziomu cukru może uszkadzać naczynia krwionośne. Z tego powodu chorzy na cukrzycę typu pierwszego zmuszeni są dożywotnio przyjmować insulinę, aby cały system zaczął z powrotem działać poprawnie.

Przyczyny uszkodzeń trzustki mogą być różne i nie są do końca znane, choć za główne uważa się czynnik genetyczny i nieodpowiednią dietę, a także rezygnację matek z karmienia piersią i zamianę mleka matki na mleko krowie. Ostatni przypadek argumentowany jest tym, że wraz z mlekiem matki dziecko otrzymuje przeciwciała, które „uczą” jego system odpornościowy, a pozbawiając dzieci mleka pozbawia się je możliwości otrzymana dodatkowej ochrony przed patogenami.Podawanie mleka krowiego zaś naraża niedojrzały układ immunologiczny na reakcje alergiczne, które mogą skutkować chorobą autoimmunologiczną. Dlatego cukrzyca typu I w większości dotyczy dzieci.

Objawami cukrzycy typu I są odwodnienie i wzmożone pragnienie – na skutek wydalania dużej ilości moczu przez nerki starające się usunąć nadmiar glukozy z krwi, utrata wagi i wzmożony apetyt – na skutek głodu na poziomie komórkowym, uszkodzenia naczyń krwionośnych – na skutek zbyt dużej ilości cukru we krwi, co może prowadzić do miażdżycy, ataku serca lub udaru mózgu; kwasica ketonowa – na skutek niemożności spalania glukozy dla uzyskania energii organizm spala tłuszcze, czego efektem jest wytwarzanie szkodliwego kwasu acetylooctowego. Inne objawy to senność, osłabienie, skłonność do infekcji.

Cukrzyca typu II (insulinoniezależna)

W przypadku cukrzycy typu drugiego organizm produkuje odpowiednią ilość insuliny, jednak w wyniku nieprawidłowej diety – składającej się z dużych ilości tłuszczu, jej efektywne wykorzystanie zostaje zahamowane. Glukoza nie mogąc przebić się przez ściany komórki oblepionej tłuszczem nie jest w stanie jej odżywić. We krwi krąży więc nadmiar cukru, wywołując uszkodzenia układu krwionośnego (co prowadzi do miażdżycy i ataku serca oraz udaru mózgu). Aby powrócić do stanu homeostazy trzustka wytwarza zwiększoną ilość insuliny. Z czasem, kiedy efektywność tego hormonu spada, trzustka wytwarza go jeszcze więcej, aż do momentu, kiedy nie jest już w stanie dostarczyć wystarczająco dużo insuliny, by utrzymać poziom cukru na normalnym poziomie. Zjawisko to nazywa się insulinoodpornością. Ten typ cukrzycy często związany jest z otyłością i brakiem ruchu. Dotyczy też osób w starszym wieku – im bardziej „zużyta” trzustka, tym mniejsza zdolność do kontrolowania cukru we krwi.

Przyczyny cukrzycy typu drugiego to przede wszystkim nieodpowiednia dieta, bogata w tłuszcze i białka. Zbyt duża ilość szkodliwych tłuszczów („trans”) w diecie sprawia, że osiadają one wokół komórek, co uniemożliwia glukozie przedostanie się do ich wnętrza, aby móc je odżywić. W efekcie organizm nie uzyskuje potrzebnej energii, a we krwi krąży nadmierna ilość cukru. Za inną przyczynę cukrzycy typu drugiego uznaje się czynniki genetyczne.

Główne objawy cukrzycy insulinoniezależnej to wzmożone pragnienie i częste oddawanie moczu – na skutek wzmożonej pracy nerek usuwających cukier z krwiobiegu, otyłość – na skutek zamiany nadmiernej ilości cukru w tkankę tłuszczową, osłabienie i senność – na skutek niedostatecznego odżywienia mózgu i całego organizmu, zapach acetonu w wydychanym powietrzu – na skutek powstania kwasu acetylooctowego, w wyniku spalania tłuszczów zamiast glukozy, a także podwyższony poziom cholesterolu, miażdżyca, wysokie ciśnienie i choroby z nim związane.

Kontroluj cukier

Właściwy zakres cukru we krwi wynosi ok 70 mg/dl na czczo i ok 120 mg/dl po jedzeniu. Wartość ta zależna jest jednak od wieku, aktywności fizycznej i wartości indeksu glikemicznego spożytego jedzenia. Aby uniknąć gwałtownych skoków ilości cukru we krwi warto poznać kilka sposobów na kontrolowanie poziomu cukru.

1. Odpowiednia dieta

Produkty wysoko przetworzone, jak słodycze, słodzone napoje, „sztuczna” żywość z dodatkami cukru i syropu glukozowo – fruktozowego oraz rozmaitych słodzików, drastycznie zwiększają poziom cukru, wywołując „szok” organizmu i obciążając trzustkę. Długotrwały wysoki poziom cukru we krwi prowadzić zaś może do uszkodzenia układu krwionośnego. Z kolei przetworzona żywność zawierająca utwardzone tłuszcze roślinne lub zwierzęce, a także wszelkiego rodzaju oleje rafinowane (margaryny, tłuszcze do pieczenia, oleje, które nie są tłoczone na zimno) i zbyt mała ilość „zdrowych” tłuszczy „cis” w diecie, powodują upośledzenie prawidłowego działania gospodarki cukrowej w naszym organiźmie. Można jednak zapobiec takiej sytuacji poprzez kontrolowanie własnej diety.

W pierwszej kolejności należy usunąć z jadłospisu produkty zawierające duże ilości tłuszczu, jak i te zawierające sztuczne, utwardzone oleje roślinne. Jest to szczególnie ważne przy cukrzycy typu II. Oleje rafinowane zamienić można na klarowane masło, oliwę z oliwek extra virgin i oleje tłoczone na zimno (są idealne do sałatek, ale nie nadają się do smażenia), w szczególności olej lniany i olej z nasion sezamu, zawierające duże ilości kwasów omega-3 i korzystnych dla zdrowia tłuszczów „cis”. To te tłuszcze właśnie budują zdrowe i silne błony komórek, dzięki czemu następuje sprawny transport glukozy do wnętrza komórki, co umożliwia jej zamianę na energię. Kiedy ich brakuje, organizm jako budulca używa szkodliwych tłuszczów „trans”, dostarczonych wraz z nieodpowiednim pożywieniem, co usztywnia błonę komórkową i utrudnia wchłanianie glukozy.
Z diety powinny również zniknąć wszelkiego rodzaju wysoko przetworzone produkty bogate w cukier. Poza tym, że dzięki rezygnacji z nich uniknąć można gwałtownych wahań cukru we krwi, ułatwiają one również nadzór nad zaopatrzeniem organizmu w tłuszcze. Dzieje się tak dlatego, że organizm nie odkłada już nadmiaru cukru w postaci tkanki tłuszczowej, zatem do budowy komórek używa zdrowych tłuszczy dostarczanych na bieżąco z pożywienia.

Odpowiedni poziom cukru pozwolą również utrzymać stosowne przerwy między posiłkami. Jedząc więcej małych posiłków obniżasz ryzyko gwałtownego skoku insulinowego, Twój cukier jest więc pod większą kontrolą.

Poziom glukozy opanować można także poprzez zjadanie pożywienia bogatego w błonnik. Posiada on zdolność do spowalniania prędkości trawienia, dzięki czemu poziom cukru nie rośnie tak szybko jak w przypadku braku błonnika w pokarmie. Nie ma wtedy potrzeby wytwarzania dużej ilości insuliny i wahania cukru we krwi są obniżone. Poza tym błonnik pomaga sprawnie usuwać zaparcia, przez co przyczynia się do oczyszczania organizmu. Znaleźć go można w pełnowartościowym, nie przetworzonym pożywieniu, jak warzywa, owoce, zboża, kasze, pełnoziarnista mąka, nasiona i orzechy. Szczególnym źródłem błonnika jest amarantus.

2. Indeks glikemiczny

Nie wszystkie węglowodany, które trafiają do żołądka, mają taki sam wpływ na poziom cukru we krwi. Jedne z nich podnoszą go szybko, inne robią to wolno. Do ustalania, które produkty przyczyniają się do wzmożonej pracy trzustki, a które są „bezpieczniejsze” dla cukrzyków, służy indeks glikemiczny. Określa on poziom glukozy we krwi w dwie godziny po posiłku. Stosowanie indeksu glikemicznego pozwala sterować poziomem cukru według własnych potrzeb. Wybierając pokarmy o niższym indeksie glikemicznym minimalizuje się wahania poziomu cukru we krwi.

3. Ruch

Ćwiczenia fizyczne są szczególnie ważne dla utrzymania prawidłowego poziomu cukru. Podczas ćwiczeń organizm spala glukozę, obniżając jej poziom w układzie krwionośnym. Zwiększa się również wrażliwość na insulinę, komórki zostają pobudzone do spalania cukru nawet przy minimalnej jej ilości we krwi. Cukrzycy powinny pamiętać, aby nie stosować zbyt intensywnych ćwiczeń, ze względu na fakt, że ich układ krwionośny mógł zostać osłabiony poprzez ciągłą nadwyżkę glukozy w krwiobiegu.

Powyższe informacje mają charakter informacyjny i nie powinny zastępować konsultacji z lekarzem.

Chcesz wiedzieć więcej? Sprawdź:

Insulina. Nasz cichy zabójca … czyli żegnaj cukrzyco! – Thomas Smith

Nowoczesne zasady odżywiania – Campbell T. Colin, Campbell II Thomas M.

Odżywianie dla zdrowia – Paul Pitchford